Het ambacht doorgeven

Ook voor Maud Bekaert is die achtergrond het cruciale element. Ook zij maakt er geen bezwaar tegen om, in bepaalde situaties, niet met handgeschreven of zelfgeschilderde letters te werken, maar bijvoorbeeld een bestaand digitaal lettertype te hanteren. ‘Je hoeft niet alle aspecten te beheersen om een goed letterkapper te zijn. Het is zeker geen must om je Romeinse kapitalen bijvoorbeeld altijd zelf te schilderen. Daarvoor kun je zeker een goed digitaal lettertype gebruiken, zoals Adobe Trajan Pro.’

Waarbij Bekaert benadrukt dat zij níét met zulke lettertypes omgaat op de manier waarop een grafisch ontwerper dat doet. Haar manier van werken is doordrongen van de gevoeligheid en de expertise ontwikkeld tijdens het beoefenen van haar vak.

‘Ik kijk echt als een letterbeeldhouwer. Niet als een grafisch ontwerper. Niet alle opdrachten kun je namelijk met een lettertype aanpakken. Ik grijp er snel naar wanneer de letter weinig aanwezig mag zijn. Zo maakte ik een werk met de tekst dromen we van ons. Wezenlijk voor het werk is dat de twee o’s ontbreken. Dat kun je interpreteren als: ‘ons’ is aan het vervagen. Dus een eerder melancholische boodschap. Maar je kunt ook lezen dat ‘ons’ aan het opkomen is. Een hoopvolle boodschap. Bij dat werk is de vorm van de letter maar beter zo weinig mogelijk aanwezig. De boodschap, de steen en de vorm van het werk zijn het belangrijkst. Dan grijp ik snel naar een eenvoudig, schreefloos lettertype. Maar bij een recent werk, met het woord Wanderlust, is die letter juist heel aanwezig. Zo’n woord vraagt om een traag ontworpen, met het penseel of potlood getekend lettertje. Dan zou een strak lettertype misplaatst zijn.’

‘Ik ben ook echt blij dat ik lange tijd enkel met pen, penseel en potlood de letters ontworpen heb, en daarna pas mijn opleiding tot grafisch ontwerper kreeg. Met de computer werk ik nog maar tien jaar, terwijl ik al 23 jaar als zelfstandig letterbeeldhouwer actief ben. Toen ik net met tekenen op de computer begon, vond ik het fantastisch hoe dat een aanvulling kon zijn. Dat wil ik ook graag doorgeven aan een volgende generatie. Ik ben lang genoeg bezig geweest met het handmatige aspect om nu ook naar digitale lettervormen te kijken als letterkapper. Dus als ik zelf iemand zou opleiden, vind ik het noodzakelijk dat de leerjongen – of het leermeisje – ook dat proces doorloopt. Iemand die het ambacht in de totaliteit beheerst. Iemand die letters in steen kan beitelen, maar ze ook kan tekenen, schilderen en ontwerpen. Die de nodige vakkennis over de steensoorten heeft, én met de computer overweg kan. De hedendaagse technologie moet een voortzetting van het ambacht zijn. Geen vervanging.’

Het gevaar is namelijk reëel dat een ongetraind oog, en een ongeoefende hand, de kracht van de machines op een snelle maar ondoordachte manier gaat inzetten. Resultaat: een mechanisch aangebrachte letter, die ook een mechanische, levenloze indruk maakt. Volgens Nick Benson maakt dat de blijvende aantrekkingskracht van handwerk uit. ‘Wanneer mensen iets zien wat met de hand getekend en met de hand gebeiteld is, dan maak je daarmee een connectie op een onbewust niveau. Als je een inscriptie die met de zandstraler werd gemaakt naast een handgebeitelde inscriptie legt, dan kun je die eenvoudig niet met elkaar vergelijken. De ene is levenloos, de andere zit vol leven.’

Bekaert is het daarmee eens. De steenhouwer waarmee ze geregeld samenwerkt, heeft onlangs een CNC-machine gekocht met de specifieke bedoeling om letters in natuursteen te frezen. Ze was zelf ook nieuwsgierig. ‘De steenhouwer wou graag een ontwerp van mij krijgen om het eens uit te proberen. En het resultaat is inderdaad zo perfect, dat het een bepaalde kilheid heeft.’

Toch ziet ze, net als Benson, de machine níét als een bedreiging voor het ambacht. ‘De vraag naar handgebeiteld werk zal blijven bestaan. Op voorwaarde dat de vakmensen zullen blijven bestaan. Daar zie ik eerder een probleem: het kwalitatieve doorgeven van het ambacht. Heel wat mensen zijn op hobbyniveau bezig met letterkappen, maar er zijn nog weinig professionals actief. In België zijn het er maar een handvol.’

Dat brengt een andere vrees met zich mee: een verlaging van de kwaliteit. ‘Die CNC-machines worden nu verkocht aan steenhouwers, die geen enkele notie van letters hebben. Daarmee maken ze gruwelijke dingen. Het zou fijn zijn om vakkundige letterkappers op te leiden die óók met die CNC-machines kunnen werken. Zo zouden ze bijvoorbeeld voor een flatgebouw een hele reeks van huisnummers kunnen ontwerpen, en dan laten frezen door de machine. Zodat die cijfers tenminste mooi gevormd zijn.’