Beeldhouwwerk lezen

Beeldhouwer Athar Jaber ziet ook de voordelen van de nieuwe technologie. Over de robotarmen en CNC-machines die steeds vaker zijn handwerk met beitel en hamer overnemen, zegt hij:

‘Ik heb niks tegen deze robots. De nieuwe technologie is er nu eenmaal, en we moeten ze ook leren gebruiken. Ik vergelijk het altijd met de opkomst van de fotografie. Dat was eerst een groot probleem. Veel schilders werden niet langer gevraagd om portretten of landschappen te maken, wat vroeger onder meer hun taak was. Maar uiteindelijk heeft het de weg geopend voor andere uitdrukkingsmogelijkheden. Denk aan het expressionisme, het dadaïsme en alles wat erna kwam. Ik geloof dat ze mede mogelijk zijn gemaakt door de opkomst van bepaalde technologieën die het schildersvak hebben overgenomen. Ook voor mij betekent de machine de kans om iets anders te doen.’

Net als Maud Bekaert signaleert Jaber een aantal valkuilen. Het gevaar bestaat dat met de verdwijning van het metier ook de gevoeligheid voor goed uitgevoerd, handmatig werk verdwijnt.

‘Wat de machine niet heeft is bewustzijn. Waar ik bang van ben, is dat niemand nog zal weten hoe je de kwaliteit van beeldhouwwerk moet lezen. Neem de recente werken in marmer die Jan Fabre heeft laten uitvoeren, zoals zijn interpretatie van Michelangelo’s Pietà uit 2011, met als titel Merciful Dream (Pietà V). Hij beheerst het vak niet. Ik geloof dat hij nooit een hamer en een beitel heeft vastgehouden. Of een beeld vakkundig heeft geanalyseerd. Hetzelfde geldt voor andere hedendaagse kunstenaars die werken in marmer lieten realiseren, zoals Jeff Koons of Marc Quinn. Ik heb niets persoonlijks tegen die kunstenaars of tegen hun werk. Maar als zij de kwaliteit ervan niet kunnen beoordelen, dan heeft dat zorgwekkende gevolgen. Ik vind dat zulke grote namen wel een verantwoordelijkheid hebben, omdat hun boodschap iedereen bereikt.’

Ook Maud Bekaert had bedenkingen bij een installatie van Jan Fabre, die getoond werd op de Biënnale van Venetië in 2007. Onder de titel Self portrait as the world’s biggest worm liet Fabre het ook zien in het Louvre. Daar had hij in 2008 een veelbesproken solotentoonstelling. De sculptuur bestaat uit een grote hoop gebarsten grafstenen in zwart marmer. Daartussen kronkelt een reusachtige aardworm met het gezicht van Fabre zelf. De grafstenen behoren toe aan reële en mythologische dieren, zoals ‘vuurkever’ of ‘minotaurus’.

De namen van de dieren zijn overduidelijk met de machine in het marmer aangebracht. Bekaert: ‘De kwaliteit was echt erbarmelijk. De povere afwerking droeg evenmin iets bij aan het werk. Want dat zou nog mogelijk zijn: met opzet kiezen voor weinig kwalitatief uitgevoerde letters, omdat dat paste bij het concept van het werk. Ik denk aan de bas-reliëfs in marmer van Wim Delvoye uit 2018. Ze zijn gebaseerd op screenshots uit videogames zoals Fortnite. Daar is het wél verantwoord dat het machinaal gefreesd werd. Het past bij de aard van het werk. Het thema is juist het contrast tussen de klassieke esthetiek van de marmersculptuur en de digitale esthetiek van de videogame.’

Hoe geavanceerd de hedendaagse CNC-machines ook zijn afgesteld, de kwaliteit van het handmatige beitelwerk blijft voorlopig buiten hun bereik. Dat toont de vergelijking tussen Fabres marmeren beelden en de toppunten van het vak, zoals de Cristo velato (Gesluierde Christus) van Giuseppe Sanmartino. Het beeld dateert uit 1753 en bevindt zich in een kapelletje in Napels. Het toont een liggende Christus­figuur, waarvan het hele lichaam en gelaat bedekt is met een zorgvuldig gebeitelde, dunne sluier. Bekaert: ‘De gevoeligheid waarmee dat werk gemaakt werd, is ongelofelijk. Er schuiven dagelijks rijen mensen aan om het te zien. Ik dacht dat ik door de massa volk nooit die intimiteit met het beeld zou kunnen ervaren, maar zelfs in die omstandigheden bleef het overeind. Een van de mooiste beelden die ik ooit zag.’

Fabre gaf in 2011 opdracht om een werk te realiseren dat losjes geïnspireerd is op de Gesluierde Christus. Het heet Gisant (Hommage à E.C. Crosby). Of dit werk door het Italiaanse atelier Cave Michelangelo met CNC-machines werd gemaakt, is niet zeker. Maar er werden wel zo goed als zeker pneumatische beitels gebruikt. Maud Bekaert zegt daarover: ‘Ik denk niet dat je een Gesluierde Christus kunt maken met de machine. Je moet het beeld van Fabre eens naast de Gesluierde Christus zetten, dan zie je het verschil meteen.’